Laat de maakbaarheid los.

’Is er teveel water, dan voeren we dat toch af?’

’Is er te weinig water, dan pompen we dat toch op?’

In mijn ogen vatten deze twee zinnen goed samen hoe er door velen naar ons waterbeheer wordt gekeken. Het laat duidelijk zien dat we in een maakbare en controleerbare wereld geloven. Maar met een veranderend klimaat, waarbij we in periodes van hevige neerslag veel water afvoeren en in  periodes van droogte veel grondwater oppompen, is deze maakbaarheid onhoudbaar geworden. Grondwaterstanden blijven dalen, verzilting neemt toe, beken vallen eerder droog en drinkwaterbedrijven zitten met hun handen in het haar als het gaat om nieuwe aansluitingen.

Als ik het hierover heb met collega’s uit de sector is dit voor niemand nieuws.

Daarom vind ik het interessant om te zien dat we ons moeilijk hierop aan passen. De volatiliteit die we in het weer herkennen zie ik ook in onze sense-of-urgency terugkomen: een periode van regenval laat geleidelijk het gevoel van urgentie over droogte afnemen. Ten tijde van droogte vliegen de beregeningsverboden ons om de oren en laat de NOS weten wat er allemaal verkeerd kan gaan wanneer de droogte doorzet, om vervolgens na een korte periode van neerslag aan te geven dat de droogte ‘’alweer voorbij is’’.

Gek genoeg is onze waakzaamheid voor wateroverlast niet gevoelig hiervoor. Iedereen weet nog wel een jaartal waarbij de rivierstanden hoog waren, een oogst mislukte of de kelder onderwater stond. Ondanks dat droogte tegenwoordig een hogere kostenpost oplevert heeft bijna niemand eenzelfde soort herinnering aan een periode met weinig neerslag.

Dit verschil in gevoel van urgentie vormt een barrière voor het aanpassen aan een veranderend klimaat. Bij het nemen van maatregelen over droogte blijft de nadruk op wateroverlast liggen: ’het is prima om maatregelen tegen droogte te nemen, maar het mag hier niet natter worden’, een vaak gehoord argument als ik met terreinbeheerders spreek over het nemen van maatregelen tegen droogte. Maar minder droogte, zonder vernatting, is simpelweg onmogelijk. We zullen moeten accepteren dat het vasthouden van water een risico met zich meebrengt in tijden van veel neerslag, maar ons juist helpt in tijden van droogte.

We moeten stoppen met het tegenwerken van het veranderende weer en klimaat en in plaats daarvan meer meebewegen. Dit betekent dat we moeten streven naar een watertransitie waarin we ons aanpassen aan en profiteren van de natuurlijke variabiliteit van het klimaat. Het is tijd om ons waterbeheer te heroverwegen en flexibeler te maken, maar hoe dan? Wat kunnen wij daar nu direct aan doen en welke rol spelen waterschappen en gemeenten daarin?

• • Ons watersysteem klimaatrobuust maken betekent dat we meer water moeten vasthouden. Op dit moment ligt de focus daarvoor voornamelijk op het vasthouden van water ten tijden van droogte (in de zomer), terwijl de hoeveelheden water die wij nodig hebben juist in de winter vallen. Dat is het paard achter de wagen spannen. Daarom moet dit juist in de winter gebeuren en onze reserves zoveel mogelijk aanvullen. We zien daarin een kentering, maar er is nog veel te winnen. Door het stroomlijnen van interne processen en procedures is op korte termijn buiten veel te realiseren.

Elke druppel telt

• • Met gebiedsgerichte aanpak kan een regio in samenwerking met alle betrokken belanghebbenden klimaatrobuust worden ingericht. Gebiedsgericht in de vorm van strategische keuzes en praktische oplossingen.

Water en bodem sturend

• • Voordat we echter het water beter gaan vasthouden door bijvoorbeeld meer te stuwen of watergangen te dempen, zullen we ook naar de afvoer van ons systeem moeten kijken. Grote delen van Nederland zijn verhard of gedraineerd. Afvoer is niet onbelangrijk, maar op momenten dat het water schaars is moeten wij de afvoer kunnen beperken. Identificeren waar drainage en verhard oppervlak ligt geeft inzicht in de afvoer van een gebied.

Waterbelang

• • Er zijn veel waterstromen in Nederland welke momenteel verloren gaan en een tweede leven zouden kunnen krijgen. Identificeer daarom restwaterstromen zoals koelwater, proceswater en opgevangen hemelwater dat momenteel wordt geloosd. Vervolgens kunnen we kijken naar hoe we deze stromen opnieuw inzetten om zo het verbruik van grondwater en drinkwater te verminderen. Via een restwaterscan kunnen deze stromen inzichtelijk worden gemaakt bij gemeente, waterschappen en bedrijven.

Restwaterscan